प्रतापगड किल्ला : प्रतापगड किल्ला हा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधलेला डोंगरी किल्ला आहे. महाबळेश्वरच्या हिल स्टेशनपासून हा किल्ला २४ किमी अंतरावर आहे. या किल्ल्यावरून कोकण किनारपट्टीचे सुंदर दृश्य दिसते. भवानी मंदिर आणि अफझलखानाची कबर ही इतर प्रेक्षणीय ठिकाणे आहेत. History of Pratapgad Fort
किल्ला १६५६ मध्ये प्रसिद्ध मंत्री मोरपंत पिंगळे यांनी शिवाजी महाराजांच्या आदेशावरून जावळीच्या खोऱ्यातील बंडखोर क्षत्रपांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी बांधला होता. छत्रपती शिवाजी महाराजांचा आशीर्वाद होता असे मानले जाते. येथे भवानी देवीच्या मंदिरात चमकणारी तलवार. छत्रपती शिवाजी आणि विजापूर सल्तनतचा सेनापती अफझलखान यांच्यातील ऐतिहासिक लढाई प्रतापगड येथे झाली.
Chittorgarh Fort : चित्तोडगड किल्ल्याचा इतिहास
प्रतापगड किल्ल्याचा इतिहास
कोयना आणि नीरा नद्यांच्या क्रॉसिंगचे आणि तटांचे संरक्षण करण्याची जबाबदारी शिवाजीचे पंतप्रधान मोरोपंत त्र्यंबक पिंगळे यांच्यावर किल्ल्याच्या बांधकामाची होती .अफझलखानावरील विजयानंतर मराठा साम्राज्याची भरभराट झाली आणि प्रतापगड प्रादेशिक राजकारणात सक्रिय झाला. 1818 मध्ये, तिसऱ्या इंग्रज-मराठा युद्धात पराभूत झाल्यानंतर मराठा सैन्याला प्रतापगड किल्ला आत्मसमर्पण करावा लागला. 30 नोव्हेंबर 1957 रोजी तत्कालीन पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांच्या हस्ते थोर मराठा राजाच्या सन्मानार्थ शिवाजीच्या 17 फूट उंच कांस्य पुतळ्याचे अनावरण करण्यात आले. 1656 मध्ये किल्ला पूर्ण झाला आणि तटबंदी शिवाजी आणि अफझलखान यांच्यातील लढाईचे ठिकाण बनली. Background of Pratapgad Fort
प्रतापगडचा किल्ला १६५६ मध्ये मराठा राजा छत्रपती शिवाजी यांच्या आदेशाने पूर्ण झाला. डोंगरमाथ्यावरील बुरुजाचे बांधकाम हे रणनीतीचा एक प्रेरणादायी भाग ठरले, कारण केवळ तीन वर्षांनंतर प्रतापगढच्या लढाईत याने महत्त्वाची भूमिका बजावली, जो मराठ्यांसाठी एक टर्निंग पॉइंट ठरला. 1650 च्या दशकात, तरुण मराठा राजा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी त्यांचे पेशवे, किंवा पंतप्रधान, मोरोपंत त्र्यंबक पिंगळे यांना पश्चिम भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील एका मोक्याच्या किल्ल्याच्या बांधकामाची देखरेख करण्याचे आदेश दिले.
Background of Pratapgad Fort
पूर्वीच्या लढाईत अफझलखानाने विश्वासघाताने मारलेल्या आपल्या भावाचा बदला घेण्याची इच्छा असूनही शिवाजी इतक्या सहजासहजी तयार झाला नाही. मराठ्यांनी एका मोठ्या प्रादेशिक शक्तीशी कधीही लक्षणीय लष्करी सहभाग जिंकला नव्हता आणि शिवाजीला हे चांगले ठाऊक होते की त्यांची संख्या आदिलशाहींपेक्षा जास्त आहे.
अफजलखान 20,000 घोडदळ, 15,000 पायदळ, 1,500 तोफा, 80 तोफा, 1,200 उंट आणि 85 हत्तींसह प्रतापगडावर पोहोचला. शिवाजीकडे सुमारे 6,000 हलके घोडदळ, 3,000 हलके पायदळ आणि 4,000 राखीव पायदळ होते. मराठ्यांना एकमात्र फायदा प्रतापगडाचा होता, ज्याच्या भिंतीच्या मागे त्यांनी तळ ठोकला होता आणि त्याभोवती घनदाट जंगले आणि उंच टेकड्या होत्या.
What to see in Pratapgad fort
तथापि, कोणतीही लढाई लढण्यापूर्वी, दोन्ही नेत्यांनी शांततापूर्ण तोडगा काढण्यासाठी चर्चा करण्यासाठी प्रथम भेटले पाहिजे असे परंपरेने सांगितले. दोघांनी 9 नोव्हेंबर 1659 रोजी भेटण्याचे मान्य केले, परंतु दोघांनीही एकमेकांवर विश्वास ठेवला नाही. दोघांनी लपवून ठेवलेली शस्त्रे आणि अंगरक्षक जवळ ठेवले होते.
ते दोन्ही सैन्यांमधील तंबूत भेटले. दोघे जण एकमेकांजवळ येताच अफजलखान शिवाजीला मिठी मारायला गेला. असे करत असताना त्याने आपल्या कोटच्या आतून चाकू काढला आणि शत्रूच्या पाठीत वार करण्याचा प्रयत्न केला. तथापि, शिवाजीने आपल्या कपड्यांखाली चिलखत घातली, ज्यामुळे त्याला विश्वासघातकी हल्ल्यांपासून संरक्षण मिळाले. शिवाजीने मग वाघाचा पंजा काढला—हातात बसण्यासाठी तयार केलेले पंजासारखे शस्त्र—आणि अफझलखानाच्या पोटात वार करून त्याचे हातपाय तोडले.
Pratapgad fort height in meters
आपल्यावर हल्ला झाल्याचे आपल्या माणसांना ओरडून खान वेदनेने पळून गेला. बॉडीगार्ड्सच्या दोन तुकड्यांनी एकमेकांना गुंतवून ठेवत त्यांच्या जनरल्सना त्यांच्या रांगेत परत पळून जाण्यासाठी वेळ दिला. पण शिवाजीचा लेफ्टनंट अफझलखानाच्या मागे गेला कारण त्याला त्याच्या नोकरांनी नेले. त्याने खानला पकडले आणि त्याचा शिरच्छेद केला आणि त्याचे शीर नंतर शिवाजीच्या आईला ट्रॉफी म्हणून पाठवले. Pratapgad fort information in English
जखमी शिवाजी प्रतापगढला परत येताच त्याने आपल्या सैन्याला, ज्यापैकी बरेच लोक किल्ल्याच्या खाली जंगलात लपले होते, त्यांना आक्रमण करण्याचा आदेश दिला. त्याने आदिलशाहीला फसवून उतारावर पाणी भरले. मराठा पायदळाचे दोन गट आश्चर्यचकित झालेल्या तोफखान्यांवर तुटून पडले आणि स्तब्ध झालेल्या पायदळाच्या बाजूने आदळले, तर त्यांच्या घोडदळांनी आदिलशाहीवर आरोप केले.
Importance of Pratapgad fort
आदिलशाहीने माघार घेतली आणि मराठा सैन्याने त्यांच्या शत्रूंना प्रतापगढच्या पलीकडे ढकलले आणि अखेरीस 23 आदिलशाही किल्ले ताब्यात घेतले. प्रतापगढच्या लढाईत शिवाजीचा विजय हा हेतूचा एक शक्तिशाली संकेत होता, आणि ते बीज बनले ज्यापासून मराठा साम्राज्य लवकरच वाढेल.
प्रतापगड हा मराठा साम्राज्यासाठी एक महत्त्वाचा मोक्याचा किल्ला राहिला. युद्धानंतरच्या वर्षांत, लष्करी चौकीच्या आत छोटी मंदिरे बांधली गेली. आणि अनेक वर्षांनंतर, 1957 मध्ये, भारताच्या पंतप्रधानांनी प्रतापगड येथे शिवाजीचा 17 फूट उंच अश्वारूढ ब्राँझचा पुतळा उभारला.
विश्वासघातकी अफझलखानाबद्दल, थोर शिवाजीने त्याला प्रतापगड किल्ल्याच्या पायथ्याशी पूर्ण लष्करी सन्मानाने दफन केले, जिथे त्याची कबर अजूनही अस्तित्वात आहे. तेव्हापासून ते परिसरातील मुस्लिमांसाठी स्थानिक तीर्थक्षेत्र बनले आहे आणि काही वादाचे कारण बनले आहे.
प्रतापगडला जाण्यापूर्वी जाणून घ्या Know Before You Go Pratapgad
प्रतापगड हे महाराष्ट्राच्या पश्चिमेकडील सातारा जिल्ह्यात आहे. हे मुंबईच्या आग्नेयेस सुमारे ९८ मैलांवर आहे. गडावर जाण्यासाठी दोन मार्ग आहेत, एक महाड-पोलादपूर आणि दुसरा वाई-महाबळेश्वर. सकाळी 10 ते संध्याकाळी 6 वाजेपर्यंत किल्ला खुला असतो. प्रवेश विनामूल्य आहे. किल्ल्यावरील मार्गदर्शित सहली उपलब्ध आहेत आणि त्याची किंमत 300 रुपये आहे.
प्रतापगड किल्ल्याला भेट देण्याची उत्तम वेळ Best time to visit Pratapgad
उन्हाळा Summer
मार्च ते जून हा या ठिकाणचा उन्हाळा असतो. हिल स्टेशन असल्याने उन्हाळ्यातही येथील तापमान सामान्य राहते. तापमान 15° ते 35° सेल्सिअस पर्यंत बदलू शकते. प्रतापगडला जाण्यासाठी उन्हाळा हा उत्तम काळ आहे.
पावसाळा Monsoon
पावसामुळे प्रतापगडचे हिरवेगार दृश्य दिसते. जून ते सप्टेंबर हा पावसाळा असतो. तथापि, जर तुम्ही गडाच्या पायर्‍या चढत असाल तर सावधगिरी बाळगा कारण पावसामुळे पायऱ्या निसरड्या होऊ शकतात.
हिवाळा Winter
डिसेंबर ते फेब्रुवारी हे थंडीचे महिने असतात. तापमान 10 डिग्री सेल्सिअस पर्यंत खाली जाऊ शकते आणि ते 24 डिग्री सेल्सियस पर्यंत असू शकते
प्रतापगडला कसे पोहोचायचे How to Reach Pratapgad Fort
प्रतापगड किल्ला अक्षरशः ‘शौर्याचा किल्ला’ हा भारताच्या पश्चिम महाराष्ट्र राज्यातील सातारा जिल्ह्यात आहे. प्रतापगडच्या लढाईचे ठिकाण असल्याने हे एक महत्त्वाचे पर्यटन स्थळ आहे. हे पोलादपूरपासून 15 किमी अंतरावर आणि महाबळेश्वरच्या पश्चिमेस 23 किमी अंतरावर आहे, या प्रदेशातील एक लोकप्रिय हिल स्टेशन. प्रतापगड किल्ला समुद्रसपाटीपासून 1080 मीटर उंचीवर आहे आणि पार गाव आणि किनेश्वर गाव या दोन गावांमधला रस्ता दिसतो अशा ठिकाणी आहे.
दोन मार्ग तुम्हाला प्रतापगड किल्ल्यावर घेऊन जातात. एक महाड-पोलादपूर मार्गे आणि दुसरी वाई-महाबळेश्वर मार्गे. कुंभरेशी (वड/वाडा) नावाचे एक छोटेसे गाव आहे ज्याला दोन्ही बाजूंनी जाता येते. आग्नेय दिशेला नावाचे गाव आहे. दोन्ही ठिकाणांमधुन जाणारा रस्ता तुम्हाला प्रतापगड किल्ल्यावर घेऊन जातो.
रस्त्याने प्रतापगड किल्ल्यावर कसे जायचे
प्रतापगड किल्ल्याला सहसा 23 किमी दूर असलेल्या महाबळेश्वर हिल स्टेशनपासून दिवसाच्या सहलीसाठी भेट दिली जाते. तुम्ही रात्री पनवेलहून पोलादपूरला जाणारी एसटी बस देखील घेऊ शकता आणि पोलादपूर एसटी स्टँडवर संध्याकाळी ७ वाजता येणाऱ्या पहिल्या एसटी ते वाडा बसची वाट पाहू शकता. वाडा गावातून तुम्ही प्रतापगड किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत चारचाकी भाड्याने घेऊ शकता.
History of Pratapgad Fort
तुम्ही आणखी एक चांगला ट्रेकिंग रस्ता घेऊ शकता जो कमी स्पष्ट आहे. गावकऱ्यांना विचारल्यावर तुम्हाला हिरवाईने वेढलेला साहसी ट्रेकिंगचा मार्ग मिळेल. जर तुम्ही मुख्य रस्त्याने प्रवास करत असाल, तर तुम्हाला रस्त्यावरील बाण सहजपणे दिसतील जो जुन्या खडकाच्या पायऱ्यांकडे जाणारा अचूक मार्ग दर्शवतो.
तुम्ही हा रस्ता घेतल्यास, तुम्ही प्रतापगड किल्ल्याच्या शिखरावर जाऊ शकता आणि यास फक्त 30 मिनिटे लागतील. पूर्वी माळवा हा जुना मार्ग चालत असे. प्रतापगड किल्ल्यात शिवाजी महाराजांचा ब्राँझ पुतळा बसवताना सरकारने मुख्य रस्ता बांधला. किल्ल्यावर कॅब आणि बसेसने प्रवेश करता येतो. History of Pratapgad Fort
प्रतापगड किल्ल्याचे वैशिष्ट्य काय आहे?
किल्ला हा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधलेला डोंगरी किल्ला आहे. महाबळेश्वरच्या हिल स्टेशनपासून हा किल्ला २४ किमी अंतरावर आहे. या किल्ल्यावरून कोकण किनारपट्टीचे सुंदर दृश्य दिसते. भवानी मंदिर आणि अफझलखानाची कबर ही इतर प्रेक्षणीय ठिकाणे आहेत.प्रतापगड किल्ला चढायला किती वेळ लागतो?
प्रतापगड किल्ला महाबळेश्वरपासून 20 किमी अंतरावर आहे. येथे पोहोचण्यासाठी तुम्हाला 40 मिनिटे लागतील. या किल्ल्यावर जाण्यासाठी ४५० ते ५०० पायऱ्या चढाव्या लागतात. History of Pratapgad Fort
किल्ल्याचे जुने नाव काय आहे?
प्रतापगड म्हणजे शौर्य किल्ला. ‘वीरता किल्ला’ हा महाराष्ट्राच्या पश्चिमेकडील सातारा जिल्ह्यात असलेला एक मोठा डोंगरी किल्ला आहे. १६५९ मध्ये झालेल्या प्रतापगडच्या लढाईमुळे किल्ल्याचे ऐतिहासिक महत्त्व आहे.
प्रतापगड किल्ल्यात किती पायऱ्या आहेत?
450 पायऱ्या! हा किल्ला महाबळेश्वरपासून 20 किलोमीटर अंतरावर आहे. येथे पोहोचण्यासाठी तुम्हाला 40 मिनिटे लागतील. या किल्ल्यावर जाण्यासाठी ४५० ते ५०० पायऱ्या चढाव्या लागतात.
