नमस्कार मित्रांनो शिवाजी महाराजांनी स्वराज्य विस्तार करताना जे गडकोट जिंकून घेतले किंवा बांधले ती स्वराज्याची खरी संपत्ती होती. आणि या किल्यांमुळेच त्यावेळी प्रजा सुखी राहत होती.तर मित्रांनो आजच्या या लेखामध्ये आपण अश्याच एका बलाढ्य किल्याबद्दल माहिती पाहणार आहोत. तो किल्ला म्हणजे पन्हाळा होय.
हिल स्टेशन म्हणून प्रसिद्ध असलेला पन्हाळा (Panhala Fort popular as Hill Station)
पन्हाळा किल्ला हा कोल्हापूर शहराजवळील सर्वात जवळचे आणि सर्वोत्तम हिल स्टेशन आहे. उन्हाळा आणि पावसाळ्यात लोक या किल्ल्याला भेट देतात. उन्हाळ्यात पन्हाळा टेकडीचे तापमान कोल्हापूर शहर आणि जवळपासच्या ठिकाणांपेक्षा कमी असते,त्यामुळे बहुतेक लोक टेकडीवरच पर्यटन करतात.
पावसाळ्यात हा किल्ला हिरवळीच्या विहंगम दृश्यात बदलतो, त्यामुळे बहुतेक पर्यटक पन्हाळा हिल स्टेशनला भेट देतात. आणि काही दिवस गरम आणि चविष्ट पदार्थांसह सुंदर निसर्गाचा आनंद घेतात.
पन्हाळा किल्याची प्राथमिक माहिती (Brief information of Fort Panhala)
पन्हाळा किल्ला हा एकमेव असा किल्ला आहे जिथे थोर मराठा योद्धा श्री शिवाजी महाराजांनी रायगड आणि शिवनेरीच्या तुलनेत 500 पेक्षा जास्त दिवस घालवले. 1782 पर्यंत पन्हाळा किल्ला मराठा राज्याची राजधानी होता. आणि 1827 मध्ये तो इंग्रजांच्या ताब्यात गेला.
पन्हाळा किल्ल्याबद्दल इतिहास (History of Fort Panhala)
पन्हाळा हा किल्ला राजा भोजाने 1178-1209 दरम्यान बांधला होता आणि दख्खनच्या सर्व किल्ल्यांपैकी हा सर्वात मोठा किल्ला आहे. सर्वात आतील किल्ला 7 किमी लांबीच्या एका मजबूत भिंतीने बंदिस्त आहे. ज्याला आधाराने तटबंदी आहे.
सह्याद्री पर्वत रांगेतील एका खिंडीवर पन्हाळा हा सामरिकदृष्ट्या स्थित आहे, पन्हाळ्याच्या मोक्याच्या स्थानामुळे हा किल्ला मराठा, मुघल आणि ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या दख्खनमधील अनेक लढायांचे केंद्र होते.पन्हाळ्यावरची अत्यंत लक्षणीय लढाई म्हणजे पावनखिंडची लढाई.
पन्हाळ्यावर कोल्हापूर संस्थानची राणी ताराबाई यांनी त्यांची कठीण व संघर्षणात्मक वर्षे घालवली. किल्ल्याचे अनेक भाग आणि त्यातील वास्तू अजूनही शाबूत आहेत.
पन्हाळा हा ऐतिहासिक किल्ला म्हणून छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या आठवणी जागवतो.
येथूनच शिवाजी महाराजांनी चार महिन्यांहून अधिक काळ संघर्ष केला आणि एका पावसाळी रात्री विशाळगड किल्ल्यावर निसटून गेले. पावनखिंडीच्या लढाईत त्यांचे विश्वासू सैनिक श्री बाजी प्रभू देशपांडे यांनी एका अरुंद खिंडीत सिद्दी जोहरच्या सैन्याला पायबंद घातला आणि आपल्या प्राणांची आहुती दिली. हेच पवनखिंडीचे युद्ध आज इतिहासात खूप प्रेरणादायी समजले जाते.
पन्हाळा किल्ल्यावर भेट देण्याच्या ठिकाणांची यादी ( Important tourist places to visit on Panhala Fort )
१.बाजी प्रभू देशपांडे यांचा पुतळा – ते छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या सैन्यातील महान योद्ध्यांपैकी एक होते. बाजी प्रभू यांचा पुतळा पन्हाळा किल्यावर आहे.
२.तटबंदी – गडाच्या बहुतेक भिंती अजूनही शाबूत आहेत. पन्हाळा येथे ७ किमी पेक्षा जास्त ताटबंदी (सीमा भिंत) आहे जी पर्यटकांना बघणे आवश्यक आहे.
३.अंधार बावडी – ही एक विहीर आहे. ही गडावरील विहीर तीन मजली रचना असून ज्याला हिडन विहीर असेही म्हणतात.
४.कालवंतीचा महाल – या वास्तूची अवस्था या दिवसात फारशी चांगली नाही.पण हे एक चांगले पर्यटन स्थळ आहे.
५.अंबरखाना – पन्हाळ्याच्या मध्यभागी असलेल्या किल्ल्यावरील अन्न साठवण क्षेत्र म्हणजे अंबरखाना होय आणि या साठ्यामुळे श्री छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या सैन्याला कधीही अन्नसाठा कमी पडला नाही आणि महाराज व त्यांच्या मावळ्यांनी सिद्धी जोहरच्या 5 महिन्यांच्या अडथळ्याचा सामना केला. जेव्हा सिद्धी जोहर ने पन्हाळ्याला वेढा दिला होता तेव्हा याच अंबरखान्याने महाराजांना व त्यांच्या मावळ्यांना तारले होते.
६.तीन दरवाजा – किल्ल्याचे मुख्य प्रवेशद्वार म्हणजे तीन दरवाजा. या तीन दरवाजावर फारसी शिलालेख पहावयास मिळतो. ज्यावरून पन्हाळ्याचा प्राचीन इतिहास समजतो.
७.वाघ दरवाजा – किल्ल्याचे आणखी एक प्रवेशद्वार म्हणजे वाघ दरवाजा. हा दरवाजा कोणत्याही घुसखोरांसाठी सापळा म्हणून वापरला जात असे. या दरवाज्यामागील छोट्या अंगणात घुसखोर आत येऊ शकतील आणि त्यांना सहज निष्प्रभ करता अशी सोय आहे.
८.राजदिंडी बुरुज
९.ताराबाईचा वाडा
किल्ले पन्हाळा हा कोल्हापूरपासून 20 किमी अंतरावर एका सुंदर टेकडीवर आहे. जुन्या काळात व्यापारी मार्ग म्हणून वापरल्या जाणाऱ्या जवळच्या सह्याद्री पर्वत रांगेच्या खिंडीवर लक्ष ठेवण्यासाठी हा किल्ला बांधला गेला होता.
पन्हाळा किल्ल्यावर कसे जायचे (How to reach Fort Panhala)
पुण्याहून प्रवास करणाऱ्यांना NH4 ने कोल्हापूरच्या दिशेने जावे लागते. किणी फाट्यानंतर पुढे जाणारा वळसा आपल्याला पन्हाळ्यावर घेऊन जातो.
बेळगावहून प्रवास करणार्‍या लोकांनी NH4 वरून प्रवास करावा आणि कोल्हापूर ओलांडल्यानंतर किणी फाटा येतो आणि वारणानगर आणि नंतर पन्हाळ्याला जाण्यासाठी वळसा घालून जावे.
पन्हाळा हिल स्टेशनला भेट देण्याची उत्तम वेळ (Best time to visit Panhala fort)
आजकाल तुम्ही गडावर वर्षभर पर्यटक पाहू शकता. पण तुम्हाला पन्हाळा किल्ल्याभोवतीचे निसर्गसौंदर्य खरोखरच पाहायचे असेल तर पावसाळा आणि अगदी ऑक्टोबर/नोव्हेंबरपर्यंतचा काळ उत्तम आहे.
या महिन्यांत हवामान अगदी परिपूर्ण असते आणि काही चांगल्या हॉटेल्समध्ये राहणे तुमच्याकडून पसंत केले जाऊ शकते. आज,पन्हाळा हे एक प्रकारचे हिल स्टेशन आहे जे पर्यटकांसाठी सर्व आवश्यक सुविधा प्रदान करते.
निवासासाठी तुम्हाला बरीच रेस्टॉरंट्स आणि हॉटेल्स मिळतील.
तर मित्रांनो आजच्या या लेखामध्ये आपण पन्हाळा किल्ल्याबद्दल जी काही माहिती पाहिली ती तुम्हाला कशी वाटली ते आम्हाला नक्की कमेंट मध्ये कळवा.
